زاہد عبداللہ
شانزدُہمی سَدیءِ بنداتءَ کسی وہمءُ گُمانءَ نبوتگ کہ یک روچے یورپ چہ وابءَ بُست کنتءُ انچیں مزنیں سیاسی، فوجیءُ معاشی تاکتے جوڑ بیت کہ سرجمیں دُنیاءَ وتی زیردست کنت۔ آ زَمانگءَ یورپ ہر ہسابءَ چہ اے دگہ دُنیاءَ سَک پُشتءَ بوتگ۔
شانزدَہُمی سَدی ءَ ایشیائی مُلکاں دُنیاءِ سرا راج کُتگ۔ چہ آ زمانگءِ مستریں تاکتاں یکّے مِنگ چین اِنت۔ دومی نیمگا سلطنت عثمانیہءُ مغل ہندوستان انت کہ وتی وتی ہندانی تہا سکیّں مزنیں تاکت اَنت۔ سرجمیں یورپءِ تاکت اگاں یکجاہ کُتیں، اَنگہ چینءِ برابری اِش کُت نہ کُتگ اَت۔ بلے کساس سے سد سالءَ رند ہمے یورپ ہندوستانءُ چینءِ سرا راج کنت۔ عثمانیہءِ مزنیں سلطنتءَ کم کمّءَ وَران کنتءُ بیستُمی سدیءِ بنداتءَ عُثمانیہءِ نامءُ نشان ہم پش نکپیت۔
اے کُجام سوب اِنت کہ یورپ چست بوان بیتءُ ایشیا ایربُکّان بیت۔
تاریخزانت پال کینیڈی وتی کتاب رائز اینڈ فال آف گریٹ پاورز ءِ تہا نبشتہ کنت کہ آ زمانگءَ یورپ نہ دُنیاءِ زرخیزتریں جاگہ بوتگءُ نہ مردمءِ ہساب آبادتریں جاگہ۔ اے دوئیں ہساباں چینءُ ہندُستانءِ پونز باز بُرزتِر بوتگ۔ یورپ جیوپولیٹیکلی یا وتی سیاسی زمینءِ ہسابءَ ہم سَکّیں نگیگیں رنگےءَ بوتگ۔ یورپءِ شمالءُ مگرب دوئیں آپءُ برپءُ رودراتکی نیمگا زمینی اُرشانی واستا راہ پچ بوتگ۔ یورپءِ زرباری نیمگا ہم آئیءَ اسٹریٹیجک بلاک کنگءِ مدام ترُس است بوتگ۔ 1453 ءَ سلطنت عثمانیہءَ قسطنطنیہ ایرجیگ کُتگ اَت۔ پانزدَہُمی سدیءِ ہلاسیءَ سلطانءِ فوج، سرجمیں بالکان بزاں بوسنیا، یونان، البانیہءُ اِندگہ رودراتکی یورپءِ مُلکاں ایرجیگ کنت۔ چہ اشیءَ ابید مستریں گپ اے کہ سلطانءِ لشکر بُداپسٹءُ ویاناءِ نیمگا روگءِ جہدءَ کنگءَ بنت۔ زرباری نیمگا سلطانءِ زری لشکر بزان نیوی، اٹلیءِ بندراں اُرش کنگءَ بنت۔ پوپ، چہ تُرسءَ گار بیت کہ انچو کہ رودراتکی آرتوڈوکس عیسائیتءِ سنگر قسطنطنیہ، عثمانیہءَ ڈُمبینتگ، زوت آئیءِ پادگ ہم چست بنت۔
سلطنت عثمانیہءَ سرجمیں یورپ ژامبلینتگ اَت۔ بلے یورپءِ مُلک، سلطانءِ ہلاپءَ یک دست نہ اتنت۔ اے زمانگءَ یک مُتحدہ یورپےءِ فکرءِ جند نیست اَت۔ ہر مُلکے گوں وتا دلگوش اَت۔ اے گپ وتی جاگہہءَ کہ یورپیاں وتارا یک تہزیبے لیکِتگ بلے سیاسی ہسابءَ یورپ بہر بہر اَت۔ چوناہیا ہم یورپءِ سیاسی فکرءِ ردومءَ ہچبر یکّی نہ شوہازتگ بلکنہ مُدامی یکیں تہزیبءِ تہا جُدا جُدائیں ریاستانی توکا بُوّگءِ جُہدئِے کُتگ۔ چہ اشیءَ ابید کہ کساس دو ہزار سال بیت کہ یورپءِ مزہب، عیساہیت اِنت، زمینی ہسابءَ یکجاہ اِنت بلے یورپءِ سیاسی نظام مُدام مختلفیں مُلکانی تہا بوتگ کہ اودا دُرستان جُہد کُتگ کہ وتی وتی ہَکّء ہاکمیءَ برجم بدارنت۔
مِنگ ہاکمانی چین
شانزدَہُمی سدیءِ بنداتءَ چینءِ آبادی سد تاں سدءُسی ملینءِ میانءَ بوتگ۔ اے زمانگءَ سرجمیں یورپءِ آبادی کساس پنجاہ ملین بوتگ۔ چینءِ زمین کشتءُکشاریءَ سک باز آباد بوتگءُ اودا کہنءُ کاریزانی مزنیں نِزامے بوتگ۔ انتِزامیہ وانندگیں کنفیوشس بیوروکریسیءِ دستءَ بوتگ۔ اے گپ وتی جاگہءَ کہ چین، مُدام، منگولانی لشکراں اُرشءُ لُٹءُ پُل کُتگءُ کبلاہی خان کہ منگولے بوتگ، چین ئِے ایرجیگ کُتگ بلے چینءَ مُدام وتی درآمدیں آوارجنوک، وتی رنگءَ گوناپتگ اَنتءُ وتی رنگ ئِے نَمَٹّاتگ۔ چین، تہزیبءِ بنداتءَ بگر تا پانزدہ سدءِ بنداتءَ چین ات۔ بزان چینءِ تہزیبءِ یکشَلی برجم اَت۔
تاں یازدَہُمی سدیءَ، چینءِ لشکر یک ملین مردُم اَت۔ آسنءِ مزنیں انڈسٹری یے ہَست اَت کہ آئیءِ سالانہ پیداوار 125,000 ٹن اَت۔ اے پیداوارءِ واستا یک ملینءِ لشکر وت یک مزنیں مارکیٹے اَت۔ ہپت سد سالءَ رند، انڈسٹریل اِنکِلابءِ بنداتی دوراں ہم، برطانیہءِ آسنءِ سالانہ پیداوار چہ اشیءَ سَک باز کَمتِر بوتگ۔
چینءِ نیول تاکتءِ مزنی چہ ہمدا زاہر بیت کہ1405-1433 ایڈمِرَل چنگ ہوہپت، ہپت دریائی چکّر جنت۔ اے چکرانی تہا آئیءَ، سداں لانچءُ چہ دہ ہزارءَ گیشءِ لشکر گون بیت۔ اے سیلونءَ بگر داں ملاکا، سُہرزِرءَ بگر داں زنزیبارءُ دگہ ہندانی تیاب دپاں پُتِرَنت۔ یک رندے وتی بادشاہءِ واستا چہ افریقہءَ زرافہ کارنت۔ دگہ یک رندے سیلونءِ بادشاہءِ جندا کارنت، چیا کہ بادشاہ، چہ ہاکمءِ منّگءَ انکاری بیت۔
بلے چینءِ نیول پاور، زیادہ دیرا نَرَکّیت۔ اشیءِ سوَب اے نہ اَنت کہ چین، جنگانی تہا پروش وارت۔ باز رندا تاکتانی زوال چہ تہا کایَنت۔ چنگ ہوءِ زری چکّراں سے سالءَ رند، چینءِ ہاکم لشکری لانچانی جوڑ کنگءِ ہلاپءَ ہُکم دنتءُ گوَشیت کہ چہ مرچیءَ رَند لشکری لانچانی جوڑ کنگ بند اِنت۔ چنگ ہوءِ لانچ، تاں مُدّتےءَ وتی جاگہءَ اوشتوک بنت، تانکہ سَڑَنتءُ روَنت۔ اے ایوکا چینءِ نیول پاورءِ مرگ نہ بیت، اے گپ ہمے چیزءَ زاہر کنت کہ چین، مرچیءَ رند دُنیاءِ چستءُ ایراں کار نداریتءُ وتی تہا زندگ بیت۔ اے بدلیءِ مستریں سبب کنفیوشس بیوروکریسی بوتگ۔ آئیءَ لوٹتگ کہ منگولانی دورءَ ہرچ بدلی یے کہ بوتگ، آہاں پدا بدل بکنتءُ وتی وہدی رنگءَ بیاریت۔ چوناہیا مِنگ ہاکماں ہم منگولانی واستا یک زِدّءُ ہَسَدّے دلءَ بوتگ۔ برہال، چین چہ میان اُستُمانی چستءُ ایراں دَزکش بیتءُ دُنیاءِ مستریں تاکت بُوّگءِ کردارءَ ہم یلہ دَنت۔ یک گپے یات ببیت کہ اگاں یک تاکَتے، تاکت بُوّگءِ کردارءَ اَدا مکنت، تہ آئیءِ تاکت، وتی ہمساہگانی سرا ہاسیں اَسَرے دور نَدنت۔
ALSO READ بلوچستان ءَ مردم شماری
سلطنت عثمانیہ
پانزدہمی سدیءَ سلطانءِ نیول پاور سک باز ردوم زوریتءُ بحراسودءُ میڈیٹیرینینءِ تہا وتی تاکتءَ سک باز گیش کنت۔ سلطانءِ بحری بیڑہ، گوریچانانی افریقہءِ تیاباں وتی دستا کنت۔ مُسلمان اٹلی، اسپینءُ بیلارسءِ بندرانی سرا اُرش کنگءَ بنت۔ 1570ءَ سائپرسءِ گرگءِ جُہدءَ کننت، بلے پیلو نہ بیت۔
تانکہ 1500ءَ، تاں سدانی سالاں مُسلم دُنیا چاگردیءُ ٹیکنالوجیکل ہسابءَ سَک باز توانا بیت۔ مُسلمانی شہر، مزَن، رُژنا، سیوریج سسٹُم سک باز جوانءُ بازین شہرےءِ تہا جوانیں یونیورسٹیءُ مزنیں لائبریریءُ مسیت سک باز جلوَناک بنت۔ مُسلمان مِتس، کارٹوگرافی، دواسازیءُ سائنسءِ دگہ بازیں شوبَہاںءُ انڈسٹری، چو کہ مِل، تُپنگسازی، لائٹ ہائوس، اپسءِ ردومءَ چہ اے دگہ راجاں سک باز دیما بنت۔ سلطانءِ لشکرءِ تہا سک باز راجءُ دینانی جوان مان بنت۔ بلے سلطانءِ دگہ مُلکانی ایرجیگ کنگ اینچو مال نیاریت اینچو کہ رندترا یورپی مُلکانی کالونی کارنت۔ رندترا کہ سلطانءِ لشکر دگہ نوکیں مُلکاں ایرجیگ کُت نَکننتءُ آوار جنگ نبیت، گڑا اے مزنیں لشکر وتی تہا لُٹءُ پُلءَ بندات کنت۔ سلطانءِ ریاست سک دراجءُ مزن بیتءُ اشیءِ دارگءِ واستا یک سکیں مزنیں لشکرے ہم پکار بیتءُ اے لشکرءِ دارگءِ واستا سک باز مالءُ دولت ہم۔
شانزدَہُمی سدیءَ پارسءِ شیعہ ریاست پَزّور بُوّان بیتءُ رودراتکءِ نیمگا سلطانءِ تاکتءِ دیما اوشتیت۔ سُلطانءِ مالی جیڑہ گیش بوان بنتءُ جنگانی دارگءُ ریاستءِ دفاع کنگ مالی ہسابءَ سک باز مُشکل تِر بُوّان بیت۔ سلطانءِ کرا اینچو زَرّ نہ بیتءُ ریاست، روچ پہ روچ نِزورتِر بُوّان بیت۔ بنداتءَ لشکر وتی تہا لُٹّءُ پُل کنت بلے رندا مُسلمانانی سول بیورکریسی ہم سک باز کَرَپٹ بیت۔ سُلطان، وتی نیول تاکتءِ واستا زَرّ جَت نَکنتءُ نوکیں زمانگءِ لانچ ہم زُرت نَکنت۔ سلطانءِ لشکر وَ اَنگہ زوراوَر بیت بلے آئیءِ ہمساہگیں یورپی تاکت زوراوَرتِر بُوّان بنت۔
دومی نیمگا مغل ہندوستان ہم سک باز مزن بیت۔ تاکتور بیت۔ جوانیں لشکر، مزنیں دربارءُ وتی بینکِنگ نِزامءُ کریڈیٹ نیٹوَرکءِ رِدءَ مغل ہندوستان سک باز مزن بیت۔ بلے چہ اشاں ابید، ریاستءِ مستریں نزوری اے بیت کہ کمُّکیں مُسلمانانی نوابیں طبقہے، یک سَکیں مزنیں ہندو آبادی یےءِ سرا ہُکمرانی کنگا بیت کہ آ مغلاں درآمد لیکیت۔ مغلانی زوال، ہما وَہدا بندات بیت وہدے زرباری نیمگءِ مراہٹہ، گوریچانی نیمگا اوگانءُ گُڈسرا ایسٹ انڈیا کمپنیءِ ہلاپءَ آ نزورتر بوان بیت۔ بلے مغل انڈیاءِ زوالءِ نزوری گیشتر اندری جیڑہ بنت۔
روس، اے زمانگءَ سَکیں مزنیں تاکتے نہ بیتءُ نام ئِے مَسکوہی بیت۔ بلے ہمے زمانگءَ مسکوہی مزن بوان بیتءُ وتی کشءُ کرءِ قبائلی مردُماں ایرجیگ کنگا بندات کنت۔ دومی نیمگا جاپان ہم سک مزنیں تاکتے نہ بیتءُ گیشتر وتی تہا محدود بیت۔ بلے روسءُ جاپان دوئیں، گَن پائوڈر ٹیکنالوجیءَ کار مرز کَننتءُ یک مرکزی ریاستی نِزامےءِ جوڑ کنگءِ جُہدءَ کامیاب بنت۔
یورپ ءِ بالادستی
یورپءِ سیاسی رنگ، مُدام اے بوتگ کہ یورپءِ تہا سیاسی تاکت، یک ریاستےءِ دستءَ نبوتگ۔ یورپءِ تہا مُدام سیاسی تاکتءِ نِزام، مَلٹی پولر بوتگ، بزاں یک ریاستے ہجبر اینچو تاکتوَر نبوتگ کہ آ دُرستیں یورپی تاکتءِ نظامءِ سرا وتی دستءَ بکنت۔ اولی رندا یورپءِ سرا کہ یک ریاستےءَ وتی اجارہ داری کُتگ یا کہ بُگُش کہ یورپی تاکتءِ نِزام یونی پولر بوتگ، تہ آ رومن ایمپائرءِ زمانگ بوتگ کہ کساس سرجمیں یورپءِ زمین آئیءِ تہا ہَوار بوتگ اَنت۔ اے یورپءِ سیاسی تاریخءِ تہا اولی رند بوتگ کہ سرجمیں یورپ یک مرکزی ہکومتےءِ دستءِ چیرا بوتگ۔ سلطنت رومءِ زوال، 476ءَ رند، یورپ گونڈ گونڈیں ریاستانی تہا بہر بیتءُ مرکزی ریاستی سسٹم ہلاس بیت۔ ہمے زمانگءَ را، یورپی تاریخدان موتک کارَنتءُ ڈارک ایج گوَشنت بزاں کوراسیءِ دور۔ مرکزی سیاسی تاکتءِ زوالیءَ یورپءِ تاکت ہلاس بیتءُ یورپ، اِندگہ دُنیاءِ سرا ہچ وڑیں اَسَرے کت نہ کنت۔ اے دورءَ ایشیائی ریاست، زورآور بنتءُ مزن مزنیں ریاستانی واہُند بنت۔
سلطنت رومءِ زوالءَ رند، سیاسی تاکت گیشتر قبیلہانی دستءَ کئیتءُ ہمے قبیلہ کسان کسانیں ریاستءُ نیابتانی تہا ہکومت کننت۔ اے ہمے زمانگ اِنت کہ چرچ ہم وتی سیاسیءُ مزہبی اَسَرءُ رسوخءَ ودینگا اَنت۔ ہرچ ہکمرانے کہ وتا بادشاہ یا ہاکم گوَشگ لوٹیت، تہ بائد اِنت کہ آئیءَ چرچءِ پُشت پناہی گون بہ بیتءُ چرچ، مردُماں باور بکنائینیت کہ بادشاہءَ را ہکومتی چہ ہُداءِ نیمگا رستگءُ آ تہنا واجہ ہداءَ جوابدہ اِنت۔ ہمے ہسابءَ یورپءِ سیاسی سسٹُمءِ دو مَمبَر بنت؛ یکے بادشاہ کہ انسانےءُ دومی چرچ، کہ آئیءَ ہُدائی تاکت گون اِنت۔ اگاں چرچ بادشاہءِ ہمراہداریءَ کنگا اِنت گڑا بزاں بادشاہءَ ہم ہداہی تاکتے گون اِنتءُ آ چہ وتی مہلوکءَ مستر اِنت۔
یورپءِ کوراسیءِ دور، قرونء وسطٰیءِ گیشتریں بہرءَ پِلِکّیت۔ کساس تاں ہشت سد سالءَ یورپ، کوراسیءِ دورءِ تہا بیت۔ اے دورءِ مستریں ہاسِیَت اے بیت کہ چرچ، یورپی تہزیبءِ سرا سرجمیءَ مان شانیتءُ ہرچ علمءُ زانتے کہ واجہ ہداءِ گوَشتگیں گپانی ردا نَبیت، آ گپ کنوک یا وَ کُشگ بیت یا ہاموش کنگ بیت۔ یورپءِ کاپِریءِ زمانگءِ دُرستیں لٹریچر یا مواد، چَرچءُ پادریاں، ریاستءِ زورانی پُشتءَ گارءُ بیگواہ کُتگ اَنت۔ چہ اشیءَ ابید وانگءُ لکّگ، بس پہ کلرجی کلاسءَ بوتگ، بزاں ہما مردُم کہ دینی تعلیم ئِے ونتگءُ چرچءِ پابند بوتگ اَنت۔
ALSO READ مستریں جہانی خطرہ
چاردَہُمی سدیءَ یورپءَ یک علمی زرمبشتے جاہ جنت کہ کساس تاں سے سد سالءَ برجم بیت۔ اے زرمبشتءَ نشاة ثانیہ گُشنت۔ بُنگیجی دورءَ نشاة ثانیہ اے رنگءَ بیت کہ یورپی زانتکار، کْوَہنیں یونانی فلاسفرءُ آرٹسٹانی مواداں درگیجنتءُ علاقائی زبانانی تہا رجانک کننت۔ چہ ادا لَس مہلوک ہم اشاں سرپد بُوّگ بندات کنت۔ اے نبشتانک کہ دیما کایَنت گڑا وانندہیں مردُم پوہ بنت کہ چرچ دروگ بندگا اِنتءُ کلرجی کلاس وتی تاکتءَ برجم دارگءِ واستا، بادشاہءِ ہُدائی تاکتءِ دروگءَ سازگا اِنت۔ بائیبل، چوں کہ لاطینی زبانءَ بیتءُ یورپءِ لَس مردُم لاطینی نزانت، پمیشا بائیبلءِ سرپد بُوّگءِ واستا آیاں پادریءِ زلورت بوتگ۔ رندترا کہ بائیبل ہم علاقائی زبانانی تہا رجانک کنگ بیت، مردُم شَرتِر چرچءِ مَکّاریاں سرپد بنت۔ علاقائی زبان ردوم گِرَگا بندات کننت۔ لہتیں تاریخدان وَ تاں اے ہَدّءَ گوَشیت کہ نشاة ثانیہ، لاطینی زبانءِ ہلاپءَ یک جُنزے بوتگ۔ البتہ آ زمانگءَ کسءَ نزانتگ کہ آہانی دور، یک مزنیں جُنزے تہا گوزگا اِنت۔ نشاة ثانیہ مورءِ گاماں روان بوتگءُ سے سد سالءِ تہا یورپءِ تہا مزنیں چاگردی تبدیلی یے آورتگ ئِے۔ چہ اِشاں یکے اش انت کہ انسانی زندگیءِ سرا چرچءِ اَسَر، نزور کنگ بیت۔ نشاة ثانیہءِ مستریں شَرّی اے بیت کہ انسانءَ چہ آسمانی زندگیءَ در کنتءُ ہمے زمینءِ سرا زندگ بُوّگ سوج دنت۔ دگہ یک نپے اے بیت کہ نشاة ثانیہ، رَندی سائنسی فکری ردومءِ راہءَ پچ کنت۔
پرنٹنگ پریس ہم نشاة ثانیہءِ زمانگءَ یورپءَ کئیت۔ پیسرا کتابانی کاپی دستءِ سرا جوڑ کنگ بوتگ، پمیشا مردُماں بائیبل ہم نَرَسِتگ پہ وانگءَ۔ کتاب، بس کلرجی بزاں مُلاہانی کرا بوتگ۔ نوں کہ پرنٹنگ پریس اتکگ، کتابءِ چاپ کنگ مسلہے نبوتگءُ کتاب، اَرزانتِر بوتگءُ لَس مہلوکءَ را پہ وانگءَ دستیاب بوتگ۔ پدا مستریں پائدگ اے بوتگ کہ مردُماں کتاب، وتی ماتی زُبانانی تہا ونتگ اَنت۔ ہرکسءَ کہ وانگ نزانتگ، گوش ئِے داشتگءُ سرپد بوتگ۔ یورپءِ مردُماں ہما وہدا ہم زانتگ کہ جُہدانی دیما برگءِ واستا ماتی زبان سک باز اَرزِشت دارنت۔ چرچءِ زُبان، لاطینی بوتگ کہ یورپءِ لَس مہلوکانی سمجا نیاتکگ۔ پمیشا مردُمانءَ، پہ بائیبلءِ سرپد بُوّگءِ واستا مُلاہانی کُمک پکار بوتگ۔ بائیبل کہ مردمانی ماتی زُباناں چاپ بَنت، مردُم وت بائیبلءَ سرپد بنت۔ مردُم سرپد بنت کہ عیسائی پادریءُ مُلا چہ باہبلءِ راہءَ در اَنتءُ آہاں وتی مفادانی واستا بائیبلءِ گپانی دروگیں تفسیرءُ مانا کَشّتگ۔ چہ اشیءَ ابید، مردُم وتی ماتی زُبانانی تہا شاعریءُ نبشتہ بندات کننت۔ چہ اے نبشتانکاں لَس مہلوک، باز چیزءَ سرپد بُوّگءُ جیڑگ بندات کنت۔ آ زہن کہ جیڑگ بندات کنت، آ چیزاں بدل کنگ ہم بندات کنت۔ مرچی اٹالین، فرنچ، انگلشءُ جرمن زُبان دُنیاءِ مستریں زُبان زانگ بنت، پانزدہمی سدیءَ لاطینی زُبانءِ زوراکیانی چیرا بوتگ اَنتءُ چرچءَ اشانی ردوم پہ زور داشتگ۔ نشاة ثانیہ اِشاں زند بکشیتءُ پرنٹنگ پریس، اِشاں توانا کنت۔
اے ہمے زمانگ اِنت کہ یورپی ریاستانءَ گن پائوڈر دستءَ کپیت۔ گن پاوڈرءِ دستءَ کپگ، سرکاراں تواناتر کنتءُ آ وتی مخالفیں قبیلہاں پروش دئینتءُ ریاستءِ بہر جوڑ کننت۔ پانزدَہُمیءُ شانزدَہُمی سدی، زوراکیں بادشاہانی زمانگ زانگ بیت بزاں بادشاہتءِ ادارہءِ جند سَک توانا بیتءُ ریاستی نِزامءِ تہا مختیارء کُلّ بیت۔ بلے انگتہ ہاکمیءِ ہَکّ، ہُداءِ کِرّا بیتءُ بادشاہ، زمینءِ سرا آئیءِ نُماہندہ بیت۔ فکری ہسابءَ ما دیستگ اَت کہ لَس مہلوکءِ سرا چرچءِ اَسَر کم بوتگ اَت بلے چرچءِ ادارہ اَنگہ گورنمنٹءُ ہاس انتزامیہءِ چارءُ دلگوشءَ ہَوار بیت۔ اگاں بادشاہءَ جنگے کنگی بیت گڑا جنگ انگتہ ہُداءِ ہُکمانی پشتءَ کنگءِ نام دئیگ بیتءُ بادشاہءِ پُشتءَ چرچءَ مردُمان ٹہینیت۔
بلے یورپءِ توانا بُوّگءِ مستریں سوَب، یورپی دریائی لشکری تاکتءِ ردوم بیت۔ ما پیسرا دیستگ اَت کہ یورپءِ گوریچان، زربارءُ مگرب، دریاءَ گپتگ۔ اگاں یورپءَ کارءُ بار کنگی بوتگ گڑا دریائی راہانی کارمرز کنگ الَّمی بوتگ۔ پانزدہمی سدیءِ گڈسراءُ شانزدہمی سدیءِ اولی بہرءَ، سلطنت عثمانیہ، یورپءِ پیسریگیں دریائی کارءُ باری راہان گیپتءُ وتی دستءِ چیرا کنت۔ پدا میڈیٹیریئنءِ راہ ہم محفوظ نَبنت کہ اشانی سرا مُسلمانیں دریائی ڈاکو اُرش کننت۔ پمیشا یورپءِ تہا اے چیزءِ زلورت سک باز مارگ بیت کہ چونیءَ دگہ دریایی کارءُ باری راہ درگیجگ بِبَنت۔
نشاة ثانیہءَ چوناہیا چہ پیسرا یک ہمے رنگیں انسانی زہنے جوڑ کُتگ اَت کہ ہروڑیں ایڈوِنچر زورگءِ واستا تیار ببیت۔ چرچءِ تُرسءِ ہمراہیءَ انسان، چہ بازیں دگہ تُرساں دراتکگ اَت۔ یورپءِ تہا چوناہیا سک باز کَور ہَست کہ اودا لانچانی سرا کارءُ باری سامان برگءُ آرگ بوت کنت۔ ہمے سوَبءَ یورپءَ لانچانی بندگءِ انڈسٹری چہ پیسرا موجود بوتگ۔ بلے دراجیں دریائی کارءُ بارءِ واستا سَکّیں مزنیں لانچانی زلورت بوتگ۔ اے لانچانی بندگءِ واستا داں ہکومتی پُشتءُ پناہی مبوتیں، اینچو زَر در نہ کپتگ اَتءُ اینچو سِلاہ ہم در نہ کپتگ اَت کہ اے لانچءِ سلامتیءَ بِرَکّینیت۔ نوں چوں کہ پیشی لانچانی راہ بند ات، یورپءَ بادشاہت مجبور اتنت کہ زرّ بِجَننتءُ مزنیں سِلاہ بندیں لانچ جوڑ بکننت۔ رندترا لانچانی سلاہ بند کنگ، یورپءَ را چہ اے دگہ راجاں سک باز دیماتر بارت۔ اے نہ اِنت کہ دگہ راجاں وتی لانچ سلاہ بند نہ کُتگ اَنت بلے آہاں یورپءِ وڑا ہمے لانچ یَکشَلءَ چہ شَرءَ شرترءُ مسترءُ شَرترءُ جوانتریں سلاہ نہ بستگ اَنت۔ یورپی راجانی میانءَ اے مُقابلہءِ چاڑ ہمے واستا بوتگ کہ یورپءَ چُشیں مزنیں ریاستے پیداک نَکُتگ کہ سرجمیں یورپءَ وتی دستءِ چیرا بکنت۔ پمیشا ہرچ یورپی تاکتءَ، دومی تاکتءِ دیمءِ دارگءِ واستا، وتی سلاہ، لانچءُ کاروبارءِ گہتر کنگءِ جُہد کُتگ۔
ALSO READ میتگ چوں یل دات
پدا پہ اے لانچانی بندگءَ چرچ ءِ رزامندی ہم پہ ارزانی گرگ بوتگ کہ چرچءَ وتی تبلیگی ہمے لانچانی تہا گوں کُتگ اَنت کہ کُپرءَ اندگہ سرجمیں دُنیاءَ ہلاس بکننت۔ اے زمانگءِ مستریں بادشاہتانی تہا اسپین، پُرتگال، فرانس، سویڈنءُ انگلستاں ہوار بنت۔ اے چُشیں سَکّیں مزنیں تاکت ہم نہ بنت، بلے چہ اے دگہ یورپی مُلکاں تاکتوَرتِر بنت۔ پُرتگالءُ اسپین سَک مزہبی بنت۔ اَنچو فرانسءُ انگلستان ہم، بلے اے اینچو مزبی نَبنت کہ اسپین بیت۔ بنداتءَ اسپینءُ پرتُگال، دریائی راہانی درگیجگءِ واستا لانچاں دریاءَ کننت۔ واسکو ڈی گاما ہندوستانءَ سر بیت۔ کولمبس ہندوستانءِ درگیجگءِ جُہدءَ امریکہءَ در گیجیت۔ مزنیںءُ سلاہ بندیں لانچانی ہمراہیءَ ابید، اے سپر بوت کُت نَکُتگ ات۔
پُرتگالی لانچ زوت افریقہءَ بگر داں ہرمُز (بلوچانی بندر بوتگ کہ بلوچ ئِے جگین گُشنت)، مُلیبارءُ ملاکاءَ سر بنتءُ ہما زمانگءِ زندگیءِ بہر جوڑ بنت۔ چدءُ پیسر، اے زراں یورپی لانچ سک کم اتکگ بیت۔ پرتگالی، زوت گوں عرباں، بلوچاںءُ ہندوستانیاں جنگءُ کاروبارءَ بنت۔ ہما زمانگءِ پُرتگالی مواد چہ اے وڑیں کسّہءَ پُرّ اَنت کہ آ چوں مُسلمان عربانی گوںڈ گوںڈیں لانچاں لپاشانءُ روان کننت۔ اے کسہانی تہا بلکنہ بازیں زیادہی ہَست بلے یورپی راجانی مزنیں ہاسیتے اے بوتگ کہ آ ہرجاہ کہ شُتگ اَنت، ہما مردُم، زمین، سلاہ، وردنءُ مالانی، ہما ہندانی مردمانی نندگءُ پاد آہگءُ رویہانی باروا سرجمءَ نبشتگ اِشءُ ڈیٹا اِش جم کُتگ۔ اے ڈیٹاہانی جم کنگا، آ، پہ دومی رندءِ سپرءَ گیشتر تیار کُتگ اَنتءُ ہما مردُمانی زانگءُ پروش دئیگءِ راہ پچ کنان کُتگ۔ ایشیائی مردُم، اے کارءَ سک باز نزورتر بوتگ اَنت یا کہ آہانی کرا اے لیکہءِ جند نبوتگ۔ پمیشا یورپءِ ہمے ریسرچ کنگءِ آدَتءَ، یورپی راج، سَکّ باز دیما بُرتگ اَنت۔
اسپین، امریکہ ءَ سر بیت۔ زوت کیوبا، میکسیکو، پیروءُ کم کمّءَ سرجمیں لاطینی امریکہ، اسپینءِ ایردست بیتءُ کالونی جوڑ بیت۔ اسپین فلپینءَ ہم سر بیت۔ چہ فلپینءَ، چینی سامان، امریکہءَ کایَنت، پدا چہ ادا یورپءِ مارکیٹءَ سر بنت۔
امریکہءَ قدرتی وسائل سک باز بیت۔ سک سیر بیت۔ امریکہءِ بُنُکّی مردُم ازٹیکءُ انکا تہزیبانی مردُم بنتءُ اے، جنگلانی تہا زندگ بنتءُ نوکیں دورءِ سلاہ، گن پائوڈر، جنگی رپکءُ رہبنداں سرپد نَبنت۔ اسپینی، زوت اِشاں پروش دئیَنتءُ سک باز زلمءُ زوراکی کننت۔ یک سد سالءِ تہا اٹلانٹک دریاءِ کارءُ بار، سَک باز ردوم زوریتءُ یورپی مُلک سک سیر بنت۔
زوت، انگلستانءُ فرانس ہم امریکہءَ سر بنت۔ بلے اے چہ اسپینءَ سک باز رندترا سر بنت۔ کساس ہَبدَہُمی سدیءِ گڈسرءُ ہشدہمی سدیءِ بندات ءَ سرجمیں امریکہ، یورپیانی کالونی جوڑ بیتءُ چہ ادا دراتکگیں مالءَ یورپءِ کرا سک باز زَر بیتءُ ہرچ مزنیں یورپی تاکتءِ واہشت بیت کہ آئیءَ امریکہءُ ایشیاءُ افریقہءِ تہا کالونی ببیت۔ ہمے لوٹ گیشتر ملٹریءُ ہاس دریائی لشکرانی مزنیءِ مستریں سوَب بیت کہ بیدء اشیءَ کالونیءِ گرگ مُمکن نبیت۔
چریشیءَ ابید سائنسی فکرءِ ردوم ہم یورپءِ عروجءِ مستریں سوَب بیت۔ لانچانی سلاہ بند کنگ، بیدء سائنسی ردومءَ مُمکن نبوتگ اَت۔ گن پائوڈر وَ درستیں مُلکانی کرّا بوتگ بلے یورپی مُلک، وتی تپنگاں سائنسی بُنیادءِ سرا مسترءُ شَرتِر کننت۔ مِسالءِ ہبرءَ اگاں انگلستانءِ سائنسدان، اسٹیم انجنءَ درمگیجنتءُ پدا ہمے اسٹیم انجنءَ لانچانی تہا کار مرز مکننت، انگلستان، چہ یورپءِ آ دگہ راجاں مستریں نیول پاورے جوڑ بوت نکنت۔ اسٹیم انجنءِ درگیجگءَ رند انگلستان، چہ اسپینءُ پُرتگالءَ مستریں تاکتے جوڑ بیتءُ سرجمیں دُنیاءِ سرا راج کنت۔ اگاں بنداتءَ یورپیاں، کَمپاس درمگیتکیں گڑا دریائی راہانی روَگ سک باز گرانتر بوتگ اَتءُ یورپءَ اینچو ارزانیءَ دگہ راہ درگیتک نکُتگ اتنت۔ سائنسی دیمرویءُ سائنسی ردوم، چہ یورپءِ بالادستیءِ مزنیں سوَباں یکے بیت۔
یورپءِ دُنیاءِ سرا راج کنگءِ سپر دراجیں سپرے بوتگ۔ کساس دو سد سالءِ چستءُ ایر، ایشیاءِ تاکتانی دریائی لشکرانی اہمیت نہ دئیگءُ لانچانی بندگءِ انڈسٹریءِ ہلاسی، یورپءَ نشاة ثانیہءُ علمی دیمروی، کالونیانی درگیجگءُ مستریں یورپی مردُمانی مقابلہءِ فطرت، یورپی بالادستیءِ مستریں سوَب بنت۔ اے ہمے دُرستیں سوَبانی یکجاہی بیت کہ یورپ، مزن بوان بیتءُ ہندوستان، چین، امریکہ، افریقہءَ وتی کالونی جوڑ کنت۔ کساس تاں سے سد سالءَ یورپ، دُنیاءَ وتی ایردست کنت۔ البتہ اے کسّہ چو اَرزانیءَ جوڑ نبوتگ۔ اے زُلمءُ زوراکیانی سَکّیں دراجیں کسّہے۔
